Sự Thịnh Vượng Của Các Quốc Gia
“Sự thịnh vượng của các quốc gia” của Adam Smith là một trong những tác phẩm quan trọng nhất trong kinh tế học, đặt nền móng cho kinh tế học hiện đại. Cuốn sách đưa ra nhiều khái niệm/phân tích căn bản, phù hợp với mọi thời đại và vẫn giữ nguyên giá trị sau 250 năm ra mắt.
Trong lịch sử tư tưởng kinh tế, hiếm có tác phẩm nào để lại ảnh hưởng sâu rộng như “An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations” (Một truy vấn về bản chất và nguyên nhân của sự thịnh vượng của các quốc gia), thường được gọi tắt là “The Wealth of Nations” (Sự thịnh vượng của các quốc gia).
Cuốn sách này được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1776 và nhanh chóng trở thành một cột mốc trong sự hình thành kinh tế học cổ điển. Tác giả, nhà triết học và kinh tế học người Scotland Adam Smith, không chỉ đưa ra một hệ thống lý luận kinh tế mới mẻ mà còn cung cấp một cách nhìn toàn diện về nguồn gốc sự thịnh vượng, về vai trò của thị trường, nhà nước và xã hội trong tiến trình phát triển.
Cuốn sách ra mắt khi châu Âu đang bước vào Cách mạng công nghiệp, với sự ra đời của máy móc, công xưởng và phương thức sản xuất mới. Các tuyến thương mại quốc tế mở rộng chưa từng có, kết nối châu Âu với châu Mỹ, châu Á và châu Phi. Trong khi đó, các chính sách kinh tế phổ biến vẫn chịu ảnh hưởng nặng nề của chủ nghĩa trọng thương.
Chủ nghĩa trọng thương cho rằng sự thịnh vượng của quốc gia gắn liền với lượng vàng bạc tích trữ được. Do đó, nhà nước cần áp đặt nhiều biện pháp can thiệp như đánh thuế nặng vào hàng nhập khẩu, khuyến khích xuất khẩu, bảo hộ công nghiệp trong nước, và duy trì thặng dư thương mại bằng mọi giá. Tuy nhiên, trong thực tế, những chính sách này không phải lúc nào cũng thúc đẩy thịnh vượng mà đôi khi còn gây ra trì trệ và bất công.
Adam Smith quan sát đời sống kinh tế và đặt câu hỏi: đâu mới là cội nguồn thực sự của sự thịnh vượng? Bộ sách đưa ra câu trả lời như sau: Sự thịnh vượng đến từ khả năng sản xuất và trao đổi hàng hóa, dựa trên sức lao động của con người.
Bản dịch này được thực hiện dựa trên ấn bản "An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations" năm 1789, là lần tái bản thứ năm, cũng là lần cuối cùng tác phẩm được tái bản khi Adam Smith còn sống.
Một số ấn bản và bản dịch hiện đại của cuốn sách được thực hiện dựa trên ấn bản này, chẳng hạn như ấn bản tiếng Anh do Edwin Cannan biên tập (1904) – là cơ sở cho nhiều ấn bản hiện đại khác sau này – và bản tiếng Đức do Horst Claus Recktenwald dịch và biên tập (1974). Việc dựa vào ấn bản này giúp độc giả Việt Nam tiếp cận một văn bản có độ tin cậy cao và mang giá trị học thuật trọn vẹn.
Quyển I do Dịch giả Minh An chuyển ngữ; Quyển II do TS Phan Thị Thanh Huyền chuyển ngữ; bản dịch Quyển III và Quyển V là của TS Nguyễn Hoàng Giang; riêng Quyển IV là kết quả của sự hợp tác giữa TS Nguyễn Hoàng Giang và TS Phan Thị Thanh Huyền.
Về tổng thể, bản dịch tuân thủ nguyên tắc bám sát nguyên tác, nhưng cũng chú ý đến khả năng tiếp nhận của độc giả hiện đại, cụ thể: Các khái niệm then chốt được dịch thống nhất và – 9 phù hợp với bối cảnh hiện đại; với những thuật ngữ chưa có bản dịch chuẩn hoặc dễ gây tranh cãi, bản dịch cung cấp từ gốc tiếng Anh; các câu dài trong nguyên tác được giữ nguyên cấu trúc khi có thể, nhưng đôi khi được phân chia lại để người đọc dễ tiếp cận hơn
“The Wealth of Nations” được chia thành năm quyển, mỗi quyển tập trung vào một chủ đề lớn có liên hệ chặt chẽ với nhau.
Quyển I: Về sức lao động. Ở phần mở đầu, Smith nhấn mạnh vai trò then chốt của phân công lao động. Ông đưa ra ví dụ nổi tiếng về xưởng sản xuất đinh ghim: nếu một công nhân làm tất cả các công đoạn, họ có thể chỉ làm ra vài chiếc đinh ghim mỗi ngày; nhưng nếu công việc được chia nhỏ và mỗi công nhân chuyên môn hóa vào một khâu, thì cả nhóm có thể sản xuất hàng nghìn chiếc.
Theo Smith, chính phân công lao động đã tạo ra bước nhảy vọt về năng suất lao đông, từ đó làm gia tăng của cải. Tuy nhiên, mức độ phân công phụ thuộc vào quy mô thị trường. Thị trường càng mở rộng thì phân công càng sâu, và năng suất càng tăng.
Trong quyển này, ông cũng bàn đến cơ chế giá trị, phân biệt giữa “giá trị sử dụng” và “giá trị trao đổi.” Ông coi lao động là thước đo cơ bản của giá trị, đặt nền móng cho lý thuyết giá trị lao động sau này. Đồng thời, Smith phân tích ba nguồn thu nhập chính của xã hội: tiền công lao đông, lợi nhuận và địa tô – sau này trở thành cốt lõi của kinh tế học cổ điển.
Quyển II: Về vốn. Trong Quyển II, Smith chuyển sang phân tích vốn. Vốn, theo Adam, gồm vốn phục vụ tiêu dùng trước mắt và vốn dùng để đầu tư sinh lời (gọi là tư bản). Tư bản được chia thành hai phần: tư bản “cố định” (máy móc, nhà xưởng, công cụ) và tư bản “lưu động” (nguyên liệu, tiền lương, hàng hóa tồn kho). Sự tích lũy vốn, theo ông, là chìa khóa mở rộng sản xuất, bởi vốn tạo điều kiện để lao động trở nên hiệu quả hơn.
Smith cũng nhấn mạnh vai trò của tiết kiệm và tái đầu tư. Thay vì tiêu dùng xa xỉ, việc tiết kiệm để tái sản xuất mới thực sự làm tăng của cải quốc gia. Ông dành nhiều phân tích cho hệ thống tín dụng, ngân hàng, và lưu thông tiền tệ – những yếu tố mới mẻ trong nền kinh tế đang chuyển mình sang thương nghiệp và công nghiệp.
Quyển III: Về tiến trình của sự thịnh vượng ở các quốc gia. Ở quyển này, Smith khảo sát sự phát triển của châu Âu sau sự sụp đổ của Đế chế La Mã, chỉ ra rằng sự thịnh vượng đã phát triển không đồng đều. Các thiết chế phong kiến, luật lệ bất hợp lý, đặc quyền và ràng buộc giai cấp đã kìm hãm sự phát triển của nông nghiệp và thương mại.
Ông phân tích quá trình chuyển dịch từ nền kinh tế nông nghiệp sang công nghiệp và thương nghiệp, đồng thời nhấn mạnh tính tự phát, không do kế hoạch hóa từ trên xuống, mà là kết quả của những động lực nội tại trong xã hội. Điều này phản ánh quan điểm rộng hơn của Smith về trật tự tự nhiên – rằng sự thịnh vượng phát triển tốt nhất khi các cá nhân được tự do theo đuổi lợi ích của mình.
Quyển IV: Về các hệ thống kinh tế chính trị khác nhau. Đây là phần mang tính phản biện nhiều nhất. Smith trực diện phê phán chủ nghĩa trọng thương, coi đó là một hệ thống tư tưởng sai lầm vì đồng nhất sự thịnh vượng với kim loại quý. Ông chỉ ra rằng thương mại quốc tế không phải là trò chơi có tổng bằng không, mà có thể đem lại lợi ích cho cả hai bên.
Ngoài trọng thương, Smith cũng phân tích và phê bình một số quan điểm của trường phái Trọng nông ở Pháp, dù ông đánh giá cao việc họ nhấn mạnh vai trò của nông nghiệp. Tuy vậy, Smith cho rằng không nên coi chỉ nông nghiệp mới tạo ra giá trị, bởi công nghiệp và thương nghiệp cũng đóng góp vào sự gia tăng của cải.
Đặc biệt, ở phần này, Smith phát triển ý tưởng về tự do thương mại. Ông lập luận rằng khi thương mại được tự do, mỗi quốc gia sẽ chuyên môn hóa vào lĩnh vực có lợi thế của mình, và nhờ đó, hiệu quả chung được nâng cao. Đây chính là tiền đề cho lý thuyết lợi thế so sánh sau này.
Quyển V: Về vai trò và nhiệm vụ của nhà nước. Trái với cách hiểu giản đơn rằng Smith chỉ tin vào “bàn tay vô hình” và muốn nhà nước đứng ngoài mọi can thiệp, quyển V cho thấy một quan điểm tinh tế hơn. Smith thừa nhận rằng thị trường tự do là cơ chế quan trọng, nhưng nhà nước vẫn có những vai trò không thể thiếu.
Ông chỉ ra ba chức năng cơ bản của chính quyền: bảo vệ quốc gia khỏi ngoại xâm (quốc phòng), duy trì công lý và pháp luật (tư pháp), và xây dựng các hạ tầng công cộng mà tư nhân không có khả năng hoặc động cơ để thực hiện. Những gợi ý này cho thấy Smith đã đặt nền móng cho khái niệm “lợi ích chung” (common good) trong kinh tế học hiện đại.
Với Sự thịnh vượng của các quốc gia, Adam Smith đã tách kinh tế học khỏi triết học đạo đức và chính trị học để hình thành một ngành khoa học độc lập. Những khái niệm, phương pháp và khung phân tích ông đưa ra tạo tiền đề cho các nhà kinh tế học sau này như David Ricardo, Thomas Malthus, John Stuart Mill.
Ngoài ra, tác phẩm cũng mở ra cuộc đối thoại lâu dài trong khoa học xã hội: mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội, giữa tự do và công bằng, giữa thị trường và nhà nước. Ngay cả khi nhiều luận điểm của Smith đã được điều chỉnh, bổ sung hoặc phê phán bởi các trường phái kinh tế sau này thì di sản của ông vẫn là điểm khởi đầu không thể bỏ qua.
Sự thịnh vượng của các quốc gia không chỉ là một công trình kinh tế học, mà còn là một bản tuyên ngôn tư tưởng, phản ánh khát vọng lý giải trật tự xã hội bằng những nguyên lý phổ quát. Adam Smith đã chỉ ra rằng cội nguồn của sự thịnh vượng không nằm ở kho báu hay chính sách can thiệp áp đặt, mà ở năng suất lao động, ở sự tự do trao đổi, và ở khả năng tổ chức xã hội dựa trên luật pháp công bằng.
Hơn hai thế kỷ trôi qua, tác phẩm vẫn còn nguyên sức sống: nhiều nguyên lý được giảng dạy trong các khóa kinh tế nhập môn, nhiều khái niệm vẫn là nền tảng của tư duy chính sách. Dù thế giới ngày nay phức tạp hơn nhiều so với thế kỷ 18, Sự thịnh vượng của các quốc gia vẫn nhắc nhở chúng ta rằng để hiểu về kinh tế, cần bắt đầu từ những nguyên lý cơ bản nhất như lao động, thị trường, trật tự xã hội...
Chính vì vậy, tác phẩm này mãi là một di sản tư tưởng trường tồn, xứng đáng được coi là nền móng của kinh tế học hiện đại.
Cuốn sách thuộc Tủ sách Kinh điển kinh tế học của Omega Plus.
Nhà triết học đạo đức, nhà kinh tế học lỗi lạc người Scotland, được coi là cha đẻ của kinh tế học hiện đại. Ông là nhà tư tưởng quan trọng của Thời kỳ Khai sáng, với những đóng góp sâu sắc góp phần định hình nền tảng cho tư duy kinh tế chính trị. Cho đến nay, tư tưởng của ông có ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều lĩnh vực như kinh tế học, triết học, chính trị và xã hội học. Ngoài Sự thịnh vượng của các quốc gia, ông còn là tác giả của The theory of moral sentiments – một tác phẩm triết học quan trọng.
TRÍCH ĐOẠN/ CÂU QUOTE HAY
“Sự cải thiện lớn nhất về năng suất lao động, cùng với phần lớn kỹ năng, sự khéo léo và óc đánh giá mà với đó sức lao động được sử dụng hoặc định hướng ở bất kỳ đâu, dường như là hệ quả của phân công lao động.
Những hệ quả của phân công lao động, trong hoạt động sản xuất chung của xã hội, sẽ được hiểu dễ dàng hơn bằng cách xem xét phương thức hoạt động của nó trong một số ngành sản xuất cụ thể. Người ta thường cho là phân công lao động được tiến hành kỹ lưỡng nhất trong một số ngành nghề nhỏ lẻ; có lẽ không phải vì nó được áp dụng kỹ lưỡng hơn so với trong các ngành nghề quan trọng, mà vì ở những ngành sản xuất nhỏ, vốn nhắm tới việc thỏa mãn nhu cầu nhỏ của một số ít người, đương nhiên tổng số nhân công là không lớn; và mọi nhân công tham gia vào mọi công đoạn sản xuất khác nhau thường tập trung trong cùng một phân xưởng dưới sự giám sát của cùng một quản đốc. Ngược lại, ở những ngành sản xuất quy mô lớn nhằm thỏa mãn nhu cầu lớn của nhiều người, mỗi công đoạn sản xuất đều sử dụng một số lượng nhân công lớn đến mức không thể tập hợp vào cùng một phân xưởng. Chúng ta hiếm khi thấy được cùng lúc nhiều công nhân hơn so với số người được sử dụng trong một công đoạn sản xuất riêng lẻ. Do đó, mặc dù trong các ngành sản xuất lớn như vậy, công việc thực ra có thể được chia thành nhiều công đoạn hơn rất nhiều so với ở các ngành sản xuất nhỏ, nhưng sự phân chia không quá rõ ràng và do đó cũng khó quan sát thấy hơn.”
“Chính sự gia tăng mạnh trong sản lượng của các ngành nghề khác nhau nhờ phân công lao động đã tạo điều kiện để ngay cả những người ở tầng lớp thấp nhất cũng được lợi từ sự giàu có chung trong một xã hội được tổ chức và quản lý tốt. Mỗi người lao động đều làm ra một khối lượng sản phẩm lớn nằm ngoài nhu cầu cá nhân của anh ta để có thể bán đi; và khi người khác cũng như vậy, anh ta có thể trao đổi một lượng lớn hàng hóa của mình để lấy về một lượng lớn hàng hóa của người khác, hoặc cũng có nghĩa là để lấy về những gì tương đương với giá của một lượng lớn hàng hóa của người khác. Anh ta cung cấp cho họ những gì họ cần một cách dồi dào, họ cũng cung cấp những thứ anh ta cần với sự dồi dào tương tự, và từ đó một sự dồi dào chung sẽ tự phân tán trên khắp các tầng lớp xã hội khác nhau.”
“Chính việc thỏa thuận, trao đổi và mua bán giúp chúng ta có được từ người khác phần lớn những sự giúp đỡ qua lại mà chúng ta cần, và cũng chính khuynh hướng trao đổi này đã tạo ra phân công lao động. Chẳng hạn, trong một bộ lạc săn bắt hoặc chăn nuôi, một người cụ thể làm cung tên với sự nhanh nhẹn và khéo léo hơn bất kỳ ai khác. Anh ta trao đổi cung tên lấy gia súc hoặc thịt thú rừng của bạn đồng hành; và cuối cùng nhận thấy theo cách này, anh ta có thể có được nhiều gia súc và thịt thú rừng hơn so với việc tự mình bắt chúng. Do vậy, để có lợi hơn cho bản thân, làm cung tên dần trở thành công việc chính, và anh ta trở thành một dạng thợ sản xuất vũ khí. Một người khác rất thạo làm khung và mái cho những túp lều nhỏ hoặc nhà di động. Anh ta quen giúp đỡ hàng xóm theo cách này, và họ đền đáp anh ta bằng gia súc và thịt thú rừng, cho đến khi anh ta thấy rằng dành toàn bộ tâm huyết cho công việc này và trở thành thợ mộc dựng nhà sẽ có lợi hơn. Theo cách tương tự, người thứ ba trở thành thợ rèn hoặc thợ hàn; người thứ tư trở thành thợ thuộc da, nguyên liệu chính làm ra quần áo cho người cổ đại. Và chính việc chắc chắn có thể trao đổi toàn bộ phần thành quả lao động thặng dư vượt quá mức tiêu thụ của chính mình để lấy những phần thành quả lao động của người khác khi có dịp, đã khuyến khích mọi người theo đuổi một công việc cụ thể, trau dồi và hoàn thiện bất kỳ tài năng hoặc thiên tư nào mà anh ta có thể sở hữu cho loại hình công việc cụ thể đó.”
“Khi phân công lao động đã được thiết lập triệt để, thì sản phẩm lao động của một người chỉ có thể đáp ứng được một phần rất nhỏ nhu cầu của chính anh ta. Anh ta sẽ đáp ứng được một phần nhu cầu lớn hơn nhiều bằng cách trao đổi phần thặng dư trong sản phẩm lao động của bản thân, vốn vượt quá mức tiêu dùng cá nhân, để đổi lấy phần sản phẩm lao động thặng dư của người khác. Do vậy, mỗi người sống bằng cách trao đổi, hoặc trở thành thương nhân theo một cách nào đó, và bản thân xã hội phát triển thành một xã hội thương mại đúng nghĩa.
Nhưng khi phân công lao động mới khởi phát, khả năng trao đổi này hẳn thường xuyên bị cản trở và gặp khó khăn trong quá trình vận hành. Giả sử một người có nhiều hàng hóa hơn mức tiêu dùng cá nhân, trong khi người khác có ít hơn. Kết quả là người thứ nhất sẽ rất vui vẻ bán đi; và người thứ hai sẽ rất vui vẻ mua về một phần trong lượng thặng dư ấy. Nhưng nếu người thứ hai không có thứ mà người thứ nhất cần, thì họ không thể trao đổi. Người bán thịt có nhiều thịt trong cửa hàng so với mức anh ta có thể tiêu thụ, còn người ủ rượu bia và làm bánh đều sẵn sàng mua một phần thịt. Nhưng họ chẳng có gì để trao đổi, ngoại trừ các sản phẩm khác nhau từ công việc tương ứng, trong khi người bán thịt đã có bánh mì và bia mà anh ta cần. Trong trường hợp này, họ không thể trao đổi gì cho nhau. Người bán thịt không thể bán hàng cho họ, họ cũng không phải là khách hàng của anh ta; và họ trở nên ít hữu ích hơn cho nhau. Để tránh sự bất tiện của những tình huống như vậy, mỗi người khôn ngoan trong mỗi thời kỳ xã hội, sau khi đã có phân công lao động, hẳn đều phải cố xoay xở theo cách mà bên cạnh sản phẩm đặc thù từ công việc cá nhân, anh ta luôn có một lượng nhất định hàng hóa này hay hàng hóa khác mà anh ta nghĩ rằng sẽ không ai từ chối nhận để đổi lấy sản phẩm của họ.”
“Ta cần nhận ra rằng từ “giá trị” có hai nghĩa khác nhau, đôi khi biểu thị công dụng của một số đồ vật cụ thể, và đôi khi là sức mua những hàng hóa khác mà việc sở hữu đồ vật đó mang lại. Nghĩa đầu tiên có thể được gọi là “giá trị sử dụng”; nghĩa thứ hai là “giá trị trao đổi”. Những thứ có giá trị sử dụng lớn nhất thường có ít hoặc không có giá trị trao đổi; và ngược lại, những thứ có giá trị trao đổi lớn nhất thường có rất ít hoặc không có giá trị sử dụng. Không có gì hữu ích hơn nước, nhưng nước hầu như lại chẳng mua được thứ gì và cũng khó mà đổi được thứ gì. Ngược lại, một viên kim cương chẳng có mấy giá trị sử dụng; nhưng thường cần một lượng rất lớn hàng hóa khác để đổi lấy nó.”
Chúng ta hiếm khi nghe về sự liên kết của giới chủ nhưng lại thường xuyên nghe về sự liên kết của giới làm công. Nhưng bất cứ ai mường tượng rằng giới chủ hiếm khi liên kết đều không biết gì về thế giới cũng như vấn đề này. Giới chủ ở mọi lúc mọi nơi luôn có một kiểu liên kết ngầm nhưng liên tục và thống nhất để không tăng tiền công lao động lên trên mức hiện tại. Dù là ở đâu thì hành vi xâm phạm sự liên kết này cũng rất hiếm khi xảy ra, và đó là một kiểu sỉ nhục đối với một ông chủ khi xung quanh là hàng xóm và đồng nghiệp. Chúng ta hiếm khi nghe nói về sự liên kết này, vì nó là tình trạng bình thường, và có thể coi là tình trạng tự nhiên của mọi sự, tình trạng mà chưa ai từng nghe. Các ông chủ cũng đôi khi tham gia vào những liên kết cụ thể để giảm tiền công lao động xuống dưới mức hiện tại. Những việc này luôn được tiến hành với sự im lặng và bí mật tối đa trước khi diễn ra; và khi người làm công chịu thua, như đôi khi họ vẫn làm, mà không kháng cự, mặc dù cảm thấy rất khó chịu, thì những người khác cũng không bao giờ nghe nói về những việc này. Tuy nhiên, những liên kết như vậy thường đối chọi với một liên kết phòng thủ ngược lại của người làm công, những người đôi khi cũng tự liên kết lại để tăng giá của sức lao động mà không cần bất kỳ sự kích động nào. Lý do thường thấy của họ khi thì là giá cả sinh hoạt cao, khi thì là món lợi kếch xù mà ông chủ kiếm được từ công sức của họ. Nhưng dù là để tấn công hay phòng vệ, sự liên kết này luôn được người ta biết đến. Để đưa vấn đề đến một quyết định nhanh chóng, họ luôn sử dụng những vụ lùm xùm, và đôi khi là hình thức bạo lực và xúc phạm gây sốc nhất. Họ tuyệt vọng, và hành động với sự điên rồ và thái quá của những người tuyệt vọng, những người phải chết đói, hoặc làm cho giới chủ sợ hãi để họ ngay lập tức tuân theo yêu cầu của họ. Trong những trường hợp này, giới chủ cũng “la làng” không kém, đồng thời không ngừng kêu gọi chính quyền dân sự hỗ trợ và thực thi nghiêm ngặt luật lệ đã ban hành chống lại sự liên kết của người giúp việc, người lao động và thợ làm thuê. Theo đó, người làm công rất hiếm khi có được bất kỳ lợi ích nào từ tình trạng bạo lực của những sự liên kết hỗn loạn đó, những liên kết mà một phần do sự can thiệp của chính quyền dân sự, một phần do giới chủ cứng cỏi hơn hẳn, một phần do sự bức bách mà phần lớn công nhân phải tuân theo để trang trải cuộc sống trước mắt, thường có kết cục không gì khác ngoài sự trừng phạt hay sụp đổ của những kẻ cầm đầu.”
“Toàn bộ sản phẩm hàng năm của đất đai và sức lao động của mỗi quốc gia, hay nói cách khác, tổng giá của sản phẩm hàng năm đó, tất yếu được chia làm ba phần như đã thấy – địa tô, tiền công lao động và lợi nhuận của vốn – và cấu thành thu nhập cho ba tầng lớp khác nhau; những người sống bằng địa tô, những người sống bằng tiền công và những người sống bằng lợi nhuận. Đây là ba tầng lớp chính yếu, nguyên bản của mọi xã hội văn minh, mà thu nhập của mọi tầng lớp khác cuối cùng đều quy ra từ đó.”
“Trong trạng thái xã hội nguyên thủy, nơi không có phân công lao động, các hoạt động trao đổi hàng hóa hiếm khi được thực hiện và mọi người tự cung tự cấp mọi thứ, thì không cần thiết phải tích lũy hay dự trữ vốn trước để duy trì hoạt động kinh tế của xã hội. Mỗi người đều cố gắng tự đáp ứng bằng sức lao động của bản thân các nhu cầu của chính mình khi những nhu cầu đó xuất hiện. Khi bị đói, họ vào rừng để săn bắt; khi áo rách, họ may quần áo mới bằng da của loài thú lớn đầu tiên mà mình săn được; và khi túp lều bắt đầu đổ nát, họ sửa chữa nó, một cách tốt nhất có thể, bằng các loại cây cỏ gần đó nhất.
Nhưng khi đã hoàn toàn áp dụng phân công lao động, sản phẩm từ sức lao động của một người chỉ có thể đáp ứng được một phần rất nhỏ các nhu cầu phát sinh của anh ta. Phần lớn các nhu cầu này được đáp ứng bằng sản phẩm từ sức lao động của những người khác, thứ mà anh ta mua bằng sản phẩm, hoặc nói cách khác, bằng giá tiền của sản phẩm do chính mình làm ra. Tuy nhiên, việc mua bán này không thể thực hiện cho đến khi sản phẩm lao động của chính anh ta không chỉ được hoàn thành mà còn phải được bán đi. Do đó, một lượng hàng hóa gồm các loại khác nhau phải được tích trữ ở đâu đó, đủ để duy trì cuộc sống của người này, đồng thời cung cấp cho anh ta nguyên vật liệu và công cụ để làm việc, ít nhất là cho đến khi cả hai việc trên có thể diễn ra.”
“Khi số vốn mà một người sở hữu chỉ đủ để anh ta duy trì cuộc sống trong vài ngày hoặc vài tuần, anh ta sẽ hiếm khi nghĩ đến việc kiếm được bất kỳ khoản thu nhập nào từ số tiền này. Anh ta sẽ sử dụng một cách tiết kiệm nhất có thể, và nỗ lực dùng sức lao động của mình để kiếm thêm khoản thay thế trước khi số vốn đó bị sử dụng hết. Trong trường hợp này, nguồn thu nhập chỉ đến từ sức lao động của chính anh ta. Đây chính là tình trạng của phần lớn người lao động nghèo ở tất cả các quốc gia trên thế giới.
Nhưng khi sở hữu vốn đủ để duy trì cuộc sống trong nhiều tháng hoặc nhiều năm, người này ắt sẽ cố gắng kiếm thêm thu nhập từ phần lớn số vốn này; chỉ để lại một khoản nhỏ để tiêu dùng trước mắt và nuôi sống bản thân cho đến khi khoản thu nhập kia xuất hiện. Như vậy, toàn bộ vốn của người này được chia làm hai phần. Trong đó, phần được kỳ vọng sẽ mang lại thu nhập cho anh ta được gọi là tư bản. Phần còn lại phục vụ cho tiêu dùng trước mắt và có thể bao gồm: thứ nhất, một phần trong tổng vốn ban đầu mà anh ta dành ra để phục vụ mục đích tiêu dùng trước mắt; thứ hai, từ khoản thu nhập anh ta dần dần kiếm được nhờ nguồn nào đó; hoặc thứ ba, từ những thứ đã được mua nhiều năm trước đó bằng một trong hai khoản tiền trên mà chưa được sử dụng hết, như quần áo, đồ dùng gia đình và những vật dụng khác. Dù là cái này hay cái kia, thì cả ba đều là tài sản mà thông thường một người dự trữ dành cho tiêu dùng trước mắt của họ.”
“Không tư bản cố định nào có thể tạo ra doanh thu mà không cần đến sự hỗ trợ của tư bản lưu động. Các máy móc và công cụ thương mại hữu ích nhất cũng không thể sản xuất nếu không có tư bản lưu động cung cấp vật liệu cho chúng thực hiện công việc và duy trì lực lượng công nhân vận hành chúng. Đất đai, dù được cải tạo tốt đến đâu, cũng không thể tạo ra doanh thu nếu không có tư bản lưu động đảm bảo nuôi sống những người lao động trồng trọt và thu hoạch sản phẩm của nó.
Duy trì và gia tăng lượng vốn có thể dành cho tiêu dùng trước mắt là mục đích cuối cùng và duy nhất của cả tư bản cố định và tư bản lưu động. Chính vốn này nuôi sống, cung cấp quần áo và chỗ ở cho người dân. Việc họ giàu hay nghèo phụ thuộc vào sự dồi dào hay khan hiếm trong nguồn cung mà hai loại tư bản này có thể đáp ứng cho việc tiêu dùng trước mắt.”
“Thật vậy, ở những quốc gia không may mắn, nơi mà người dân thường xuyên sợ hãi trước bạo lực từ tầng lớp địa vị cao, họ thường xuyên chôn và che giấu một phần lớn tài sản của mình, mục đích là để luôn sẵn sàng mang theo bên mình các tài sản đó đến nơi an toàn, trong trường hợp họ bị đe dọa bởi bất kỳ thảm họa nào mà họ cho rằng mình luôn phải đối mặt. Việc này được cho là một thực tế phổ biến ở Thổ Nhĩ Kỳ, Indostan, và tôi tin là ở hầu hết các chính quyền khác ở châu Á. Dường như đây cũng là một thông lệ phổ biến giữa tổ tiên chúng ta dưới thời kỳ bạo lực của chính quyền phong kiến.
Kho báu chôn giấu vào thời đó được xem là một phần không thể coi nhẹ trong nguồn thu của những vị vua vĩ đại nhất châu Âu. Nguồn thu này bao gồm những kho báu như vậy được cất giấu trong lòng đất mà không ai có thể chứng minh được quyền sở hữu. Vào thời kỳ đó, kho báu được coi là một tài sản rất quan trọng, đến mức luôn được xem là thuộc về nhà vua, chứ không phải thuộc về người tìm thấy hay chủ sở hữu mảnh đất, trừ phi quyền sở hữu nó đã được chuyển giao cho chủ sở hữu mảnh đất bằng một điều khoản rõ ràng trong chứng thư của ông ta. Kho báu được đặt ngang hàng với các mỏ vàng và bạc, mà nếu không có điều khoản đặc biệt trong chứng thư, thì không được coi là thuộc về quyền sở hữu chung của mảnh đất đó, trong khi các mỏ chì, đồng, thiếc và than được xem là ít quan trọng hơn.”
“Chi phí duy trì tư bản cố định ở một quốc gia rộng lớn có thể được so sánh với chi phí sửa chữa ở một điền trang tư nhân. Chi phí sửa chữa thường cần thiết để hỗ trợ sản lượng của điền trang, và do đó cả địa tô gộp và địa tô ròng của địa chủ. Tuy nhiên, khi được định hướng đúng đắn hơn, chi phí này có thể giảm mà không gây ra bất kỳ sự suy giảm nào về sản lượng, và như vậy, địa tô gộp ít nhất vẫn giữ nguyên như trước còn địa tô ròng chắc chắn sẽ tăng lên.
Nhưng mặc dù toàn bộ chi phí để duy trì tư bản cố định tất nhiên phải được loại trừ khỏi thu nhập ròng của xã hội, nhưng trường hợp duy trì tư bản lưu động thì không giống như vậy. Trong bốn thành phần của tư bản lưu động, bao gồm tiền tệ, lương thực dự trữ, nguyên vật liệu và sản phẩm hoàn thiện, ba thành phần đứng sau, như đã được đề cập, thường xuyên được rút ra khỏi tư bản lưu động và đưa vào tư bản cố định của xã hội hoặc vốn dành cho tiêu dùng trước mắt. Bất kỳ phần nào trong số các loại hàng tiêu dùng không được sử dụng để duy trì tư bản cố định thì đều chuyển thành vốn dành cho tiêu dùng trước mắt, và tạo nên một phần thu nhập ròng của xã hội. Do đó, việc duy trì ba phần tư bản lưu động trên không rút đi bất kỳ phần nào của sản lượng hàng năm khỏi thu nhập ròng của xã hội, ngoại trừ những gì cần thiết để duy trì tư bản cố định.”
“Sự gia tăng số lượng thành thị chuyên về thương mại và sản xuất cùng với sự giàu có của chúng đã có đóng góp vào hoạt động cải tạo và canh tác của nông thôn theo ba cách khác nhau.
Thứ nhất, nhờ trở thành thị trường lớn và sẵn sàng tiêu thụ sản phẩm thô của nông nghiệp, thành thị đã khuyến khích nông thôn đẩy mạnh canh tác và cải thiện hơn nữa nền nông nghiệp. Lợi ích này thậm chí không bó hẹp ở vùng nông thôn mà thành thị đó tọa lạc, mà ít nhiều lan đến mọi vùng mà thành thị đó có giao dịch. Ở tất cả những nơi đó, thành thị luôn là thị trường cho sản phẩm thô hoặc sản phẩm sản xuất, nhờ đó tạo ra động lực phát triển kinh tế và cải thiện tổng thể. Vùng nông thôn mà thành thị đó tọa lạc, vì có vị trí lân cận, đương nhiên được hược lợi lớn nhất. Vì quãng đường vận chuyển sản phẩm ngắn, nên thương nhân có thể trả giá hời cho nhà nông mà vẫn bán rẻ cho người tiêu dùng như giá nhập từ những nơi xa hơn.
Thứ hai, cư dân thành phố thường dùng tài sản họ tích lũy được để mua lại đất nông thôn (phần lớn chưa được canh tác). Các thương nhân thường có tham vọng trở thành địa chủ, và khi đạt được khao khát này, họ thường là những người cải tạo nông thôn hiệu quả nhất. Thương nhân chủ yếu tiêu tiền vào các dự án sinh lợi, còn một địa chủ đơn thuần thường chỉ tiêu xài hoang phí. Thương nhân luôn muốn thấy tiền của mình đẻ ra tiền; địa chủ thì hiếm khi bận tâm đến điều đó. Những thói quen khác biệt này hiển nhiên ảnh hưởng đến tâm tính và cách ứng xử: thương nhân thường táo bạo, còn địa chủ sẽ dè dặt trong mọi việc. Thương nhân không ngại dốc túi cải tạo đất, miễn là thấy được giá trị mảnh đất sẽ tăng tương ứng với chi phí. Địa chủ dù sở hữu tư bản (không phải lúc nào cũng vậy) cũng hiếm khi dám mạo hiểm theo cách đó. Nếu địa chủ cải tạo đất thì thường không lấy từ phần tư bản của mình, mà từ thu nhập hàng năm. Bất cứ ai có dịp sống ở một thị trấn thương mại nằm trong một vùng nông thôn chưa phát triển chắc hẳn thường xuyên nhận thấy rằng các hoạt động của thương nhân trong lĩnh vực này sôi nổi hơn nhiều so với những địa chủ đơn thuần. Hơn nữa, những thói quen về trật tự, tiết kiệm và sự chú tâm mà công việc kinh doanh thương mại tự nhiên hình thành ở một thương nhân, khiến anh ta phù hợp hơn nhiều để thực hiện bất kỳ dự án cải tiến nào một cách có lợi nhuận và thành công.
Thứ ba và cũng là cuối cùng, thương mại và sản xuất giúp mọi người dần quen với sự trật tự và quản lý hiệu quả, sau đó là đảm bảo tự do và an ninh cho cư dân nông thôn mà trước đây thường phải sống trong bất ổn, chiến tranh triền miên với các nước láng giềng (chưa kể đến sự lệ thuộc vào các địa chủ). Tuy ít được chú ý nhất, nhưng đây lại là tác động quan trọng nhất của thương mại và sản xuất. Theo tôi biết, Hume là tác giả duy nhất quan tâm đến vấn đề này.”
“Của cải – bao gồm ti một cách tự nhiên từ chức năng kép của tiền: là công cụ thương mại ền, vàng và bạc – là khái niệm phổ biến xuất phát
và là thước đo giá trị. Bởi tiền là công cụ thương mại, nên khi có tiền, ta có thể mua bất cứ thứ gì ta cần dễ dàng hơn so với việc trao đổi bằng bất kỳ loại hàng hóa nào khác. Chúng ta thấy rõ ràng rằng vấn đề mấu chốt chính là phải có tiền. Khi đã có tiền, không khó để mua bất cứ thứ gì. Do tiền là thước đo giá trị, nên ta ước lượng được tất cả các loại hàng hóa khác thông qua lượng tiền có thể dùng trao đổi lấy chúng. Ta thường nói một người giàu là người có rất nhiều tiền còn người nghèo thì là người có ít tiền. Một người căn cơ hay một người ham làm giàu được gọi là kẻ mê tiền; còn người thờ ơ với tiền, phóng khoáng hoặc tiêu xài hoang phí được coi là người dửng dưng bàng quan với tiền. Làm giàu đồng nghĩa với kiếm tiền. Nói ngắn gọn theo ngôn ngữ phổ thông, tiền bạc và của cải là hai từ đồng nghĩa trên mọi khía cạnh.”
“…tổng thu nhập hàng năm của mỗi xã hội luôn đúng bằng giá trị trao đổi của tổng sản phẩm từ hoạt động kinh tế chung của xã hội đó, hay nói đúng hơn, chính là phần giá trị trao đổi này. Do đó, vì mỗi cá nhân đều cố gắng hết sức để sử dụng vốn của mình hỗ trợ hoạt động kinh tế trong nước, và định hướng hoạt động đó sao cho sản lượng đạt giá trị lớn nhất; nên mỗi cá nhân tất yếu lao động để làm cho thu nhập hàng năm của xã hội trở nên lớn nhất có thể. Thực ra, cá nhân đó không hề có ý định làm gia tăng lợi ích công cộng và cũng không biết là có thể tăng lợi ích đó lên được bao nhiêu. Khi muốn hỗ trợ hoạt động kinh tế nội của nước mình thay vì nước ngoài, anh ta chỉ có ý định đảm bảo sự an toàn cho chính bản thân mình. Và bằng cách quản lý công việc sản xuất nhằm cho ra đời những sản phẩm đạt giá trị tối đa, anh ta chỉ có ý định là thu về nhiều lợi ích nhất cho bản thân. Trong trường hợp này cũng như trong nhiều trường hợp khác, anh ta được dẫn dắt bởi một bàn tay vô hình để thúc đẩy một mục đích không nằm trong dự định. Cũng chẳng phải lúc nào xã hội cũng trở nên tệ hơn khi gặp những kết quả không mong đợi. Khi theo đuổi những lợi ích cá nhân, anh ta thường thúc đẩy những lợi ích chung cho toàn xã hội nhiều hơn là khi anh ta thực sự có ý định làm điều đó. Tôi chưa từng thấy những việc làm có ích của những kẻ mạo danh buôn bán vì lợi ích công. Quả thực, đó là sự giả tạo không phổ biến trong giới thương nhân, cho nên chỉ cần rất ít lý lẽ cũng đủ để thuyết phục họ không làm những điều như thế.”
“… lợi ích và động lực riêng của các cá nhân tự nhiên khiến họ chuyển vốn của mình sang những lĩnh vực mà trong những điều kiện thông thường là có lợi nhất cho xã hội. Nhưng nếu vì sự ưu tiên tự nhiên này, họ chuyển quá nhiều vốn sang các hoạt động đó, thì sự giảm sút về lợi nhuận từ đó cùng với sự gia tăng về lợi nhuận trong những lĩnh vực khác sẽ ngay lập tức khiến họ phải điều chỉnh lại sự phân bổ không hợp lý này. Như vậy, không cần bất kỳ sự can thiệp nào của luật pháp, lợi ích và động lực cá nhân của con người tự nhiên dẫn dắt họ phân chia và phân bổ nguồn vốn của mọi xã hội giữa tất cả những lĩnh vực khác nhau gần như tối ưu nhất có thể theo tỉ lệ phù hợp nhất với lợi ích của toàn xã hội.”
“Một nhà nước đôi khi có thể có được thu nhập từ tiền lãi cũng như lợi nhuận của vốn. Nếu quốc gia đó tích lũy được quốc khố đủ lớn, sẽ có thể cho nước ngoài hoặc chính thần dân của nước mình vay một phần từ ngân khố đó.”
Thu nhập mà đại bộ phận người dân thu được từ đất đai tỉ lệ thuận với sản phẩm canh tác chứ không phải địa tô. Toàn bộ lượng nông sản hàng năm của mọi quốc gia, sau khi trừ đi phần tích trữ dùng làm giống cho vụ sau, sẽ được tiêu dùng hoặc được trao đổi để lấy các vật dụng tiêu dùng cần thiết khác. Bất cứ yếu tố nào làm giảm sản lượng thu hoạch dưới mức có thể sẽ gây ra sự sụt giảm thu nhập của đại đa số người dân lớn hơn mức giảm thu nhập của địa chủ.”
“Thu nhập riêng của từng cá nhân […] ề cơ bản xuất phát từ ba nguồn khác nhau: địa tô, lợi nhuận và tiền công. Mọi loại thuế cuối cùng đều phải đánh trên một trong ba loại thu nhập nói trên hoặc cả ba.”
“Khi các khoản nợ công đã tích lũy đến một mức độ nhất định, tôi tin rằng hầu như không có trường hợp nào chúng được thanh toán đúng và đủ. Việc giải phóng nguồn thu công, nếu được thực hiện, thì thường thông qua phá sản; đôi khi là một vụ phá sản công khai, nhưng luôn là một vụ phá sản thực sự, dù thường được ngụy trang bằng một hình thức thanh toán giả tạo.”
