Hoàng Đế Của Biển Cả - Hốt Tất Liệt Và Sự Hình Thành Của Nước Trung Hoa
Cuốn sách này không chỉ là một biên niên sử về Hốt Tất Liệt – cháu trai của Thành Cát Tư Hãn và người sáng lập triều đại nhà Nguyên – mà còn là một bản tường thuật sâu sắc về một đế chế lớn mạnh.
Câu chuyện bắt đầu từ thuở thiếu thời, khi Hốt Tất Liệt – trái ngược với hình ảnh một chiến binh Mông Cổ điển hình – được mẹ định hướng học văn hóa, giao du với các học giả, tiếp nhận tư tưởng Trung Hoa. Chính nền giáo dục này giúp ông trở thành một nhà cai trị bằng pháp trị, thay vì chỉ là một tướng quân.
Sau khi nắm quyền ở Hoa Bắc, ông quyết tâm chinh phục vùng Hoa Nam của nhà Tống. Để vượt qua hệ thống sông ngòi hiểm trở nơi đây, ông đã thành lập lực lượng thủy quân hùng mạnh – một kỳ tích quân sự của thời đại.
Khi thống nhất Trung Hoa, Hốt Tất Liệt mở mang giao thương đường biển, thực thi nhiều cải cách quản trị và kinh tế, đưa nhà Nguyên trở thành một trong những đế quốc giàu có nhất trong lịch sử Á-Âu.
Phần cuối cuốn sách kể lại sự suy tàn của triều Nguyên sau khi ông qua đời, đồng thời gợi mở tầm ảnh hưởng lâu dài của thời kỳ này – từ việc mở rộng giao thương Á – Âu cho tới những tiếp xúc đầu tiên giữa Trung Hoa và châu Mỹ.
Hốt Tất Liệt – Từ thảo nguyên đến đế chế biển cả
Điểm nổi bật cốt lõi và gây ấn tượng nhất của cuốn sách là cách Hốt Tất Liệt, người xuất thân từ thảo nguyên, đã biến tộc người du mục của mình thành chủ nhân của lực lượng hải quân mạnh nhất thế giới vào cuối thế kỷ 13. Thành Cát Tư Hãn đã chinh phục đất liền, nhưng chính Hốt Tất Liệt mới là người đạt đến tầm nhìn vĩ đại: "Kiểm soát biển, và bạn kiểm soát mọi thứ." Điều này dẫn đến sự ra đời của một hạm đội với quy mô và kỹ thuật đóng tàu chưa từng có, vượt xa những gì châu Âu có thể hình dung trong nhiều thế kỷ.
Để đánh bại triều đại Nam Tống giàu có và có kinh nghiệm hàng hải, Hốt Tất Liệt đã phải tiến hành một cuộc chạy đua vũ trang trên biển, tận dụng triệt để chuyên môn và công nghệ đóng tàu của Trung Quốc để xây dựng một lực lượng hải quân tấn công hùng mạnh. Sự chuyển mình từ chiến thuật kỵ binh sang chiến lược hải quân này là một trong những câu chuyện chuyển đổi quyền lực hấp dẫn nhất trong lịch sử. Ngoài đối thủ chính là Nam Tống, trong sách còn đề cập tới cuộc chiến ở Nhật Bản, Việt Nam hay Chiêm Thành.
Từ chiến tranh đến thương mại toàn cầu
Không dừng lại ở các chiến dịch quân sự, sách còn phân tích sâu sắc về cách mà sự thống trị trên biển của Hốt Tất Liệt đã định hình lại nền thương mại toàn cầu: Hốt Tất Liệt đã thiết lập "Con Đường Tơ Lụa trên biển" rộng lớn và an toàn, tạo ra một mạng lưới thương mại đường biển từ bờ biển Thái Bình Dương kéo dài đến Trung Đông và xa hơn nữa.
Sự thống trị của nhà Nguyên trên biển đã cách mạng hóa thương mại thế giới. Việc vận chuyển gia vị, lụa và hàng hóa từ châu Á qua các tuyến đường biển đã thay đổi sâu sắc thói quen tiêu dùng ở những thị trường xa xôi như Anh và Pháp.
Cuốn sách còn nói về cách Hốt Tất Liệt tổ chức lại nền kinh tế (bao gồm cả việc phát hành tiền giấy) để nuôi dưỡng một đế chế biển đắt đỏ và phức tạp.
Một chân dung lãnh đạo khác biệt
Cuốn sách khắc họa Hốt Tất Liệt là một nhân vật lịch sử phức tạp và lôi cuốn, một người có tầm nhìn khác biệt so với những người đi trước:
- Lãnh đạo thực dụng: Hốt Tất Liệt được miêu tả là một nhà lãnh đạo ngoại giao và thực dụng hơn là một chiến binh bẩm sinh như ông nội. Ông cởi mở với văn hóa, công nghệ và tôn giáo (với sự hiện diện của các học giả Hồi giáo tại triều đình, những người đã phát minh ra các công cụ đo lường thiên văn và bản đồ học hiện đại).
- Chính sách nhân văn: Khác biệt với sự tàn bạo của các thế hệ trước, Hốt Tất Liệt thường áp dụng chính sách khoan dung hơn đối với nông dân và những người đầu hàng, một chiến lược khôn ngoan nhằm thu lợi từ năng suất lao động và nguồn lực bền vững.
- Tầm quan trọng của phụ nữ: Weatherford một lần nữa làm nổi bật vai trò của phụ nữ Mông Cổ cấp cao trong việc quản lý kinh doanh và chính quyền khi các vị Khả hãn tham gia chiến dịch, cho thấy một mô hình lãnh đạo tiến bộ so với các xã hội đương thời.
Sách gồm 27 chương chính văn với 5 bản đồ minh họa, chia làm 4 phần:
1. Khởi đầu của Hốt Tất Liệt
2. Hốt Tất Liệt chinh phục biển cả
3. Những câu chuyện khác trong thời kỳ nhà Nguyên đã thống trị biển khơi
4. Diễn biến sau khi Hốt Tất Liệt băng hà
Bằng lối kể chuyện hấp dẫn, kết hợp giữa sử liệu và phân tích văn minh, tác giả không chỉ tái hiện chân dung một vị hoàng đế kiệt xuất mà còn cho thấy sự dịch chuyển lớn của lịch sử nhân loại – từ đế chế du mục chinh phục đất liền đến cường quốc biển làm chủ toàn cầu.
Jack Weatherford (sinh năm 1946)
Cựu giáo sư nhân học tại trường Macalester College, Minnesota. Ông nổi tiếng với nhiều công trình nghiên cứu về lịch sử và văn hóa, đặc biệt liên quan đến Thành Cát Tư Hãn và người Mông Cổ.
Năm 2006, theo lời mời của Nga và Ấn Độ, ông đã phát biểu tại Liên Hợp Quốc nhân kỷ niệm 800 năm ngày thành lập quốc gia Mông Cổ. Năm 2007, nhà nước Mông Cổ đã trao tặng ông Huân chương Sao Bắc Cực. Năm 2022, nhân kỷ niệm 860 năm ngày sinh Thành Cát Tư Hãn, Tổng thống Khurelsukh đã trao tặng ông Huân chương Thành Cát Tư Hãn, huân chương cao quý, vốn chỉ mới được trao tặng 15 lần trong lịch sử quốc gia này.
Một số tác phẩm tiêu biểu:
Thành Cát Tư Hãn và sự hình thành thế giới hiện đại
Những món quà của người da đỏ
